Priroda je bila veoma darežljiva prema dolini Resave, darovala je lepotama i retkostima koje se retko sreću. Raspolaže predivnim pejzažima, zdravom prirodom i naseljena je, prijateljski raspoloženim i ljubaznim ljudima. Mnogobrojne prirodne lepote stoje već decenijama pod zaštitom države. Resava je spona između Istočne Srbije i Šumadije.
Mi u Resavi imamo još uvek onaj komadić zemlje o kojem verovatno često sanjate. Kad duboko udahnete osetićete kako Vam se telo puni čistim, svežim vazduhom, a kad popijete penušavu izvorsku vodu osetićete da ste se preporodili. Uz to fino pristaje prekrasni netaknuti planinski predeo i ljubazni ljudi koji doslovce shvataju reč gostoprimstvo.
U višem planinskom delu biljni svet je bujniji, složeniji i raznovrsniji. Zastupljene su prostrane bukove šume, a zadivljuju i pejzaži zelenih pašnjaka sa stadima ovaca, cvetnih i mirisnih livada, proplanaka i belih krečnjačkih goleti. Na nižem planinskom zemljištu i na pobrđu preovlađuju hrastove šume kao i šume sa ostalim vrstama drveća, a u nižem delu su njive, livade i voćnjaci.
Istorija Despotovca
Sveti Despot Stefan Lazarević je bio izuzetna figura svoga vremena. Rođen 1377. godine kao sin kneza Lazara i kneginje Milice. Bio je veoma obrazovan sa posebnim darom za besedništvo, diplomata i vizionar.
Rečiju, široko obrazovan i humanistički usmeren vladar. Stefan Lazarević je bio srpski knez od 1389. do 1402. godine, i despot od 1402. do 1427. godine.
Despotovac se prvi put pominje 1381. godine, kao selo Vojinci (Vojnik) u povelji darovnici knez Lazara, kojom osniva manastir i vlastelinstvo Svetog Uspenja Gospodnjeg u Ravanici.
U vreme petovekovne Turske vladavine, Despotovac je obično selo po imenu Vojnik. Selo je delilo sudbinu ostalih Resavskih sela: naseljavano i raseljavano, dočekalo je oslobođenje od turaka. U austrijskim spisima iz 1783. godine Vojnik (Despotovac) ima 30 hrišćanskih kuća. Ime Despotovac dobija 1882. godine po odluci kneza Miloša, a u čast Despota Stefana Visokog, kada je i proglašen varošicom. Sama varošica ima 5.034 stanovnika.
U gradu postoji Narodna biblioteka “Resavska škola”. Sa radom je počela 1966. godine i danas ima oko 34.000 naslova. Biblioteka se bavi organizacijom kulturnih aktivnosti, a od 1993. i izdavačkom delatnošću.
Na tlu Despotovca iznad banje nađeni su rimski novac, strelice i cigle.
Šta videti u Despotovcu
1. Resavska Pećina
Najpoznatiji turistički objekat svakako je Resavska pećina, koju godišnje poseti oko 50.000 ljudi. To je inače prva uređena pećina u Srbiji, koja preko 30 godina u svoja nedra prima sve ljubitelje prirodnih lepota.
Resavska pećina je jedinstven speleološki objekat. Otkrivena je 1962 godine, nakon 10 godina ispitivanja i uređivanja otvorena je za posetioce 22 aprila 1972 godine. Istraživanja su izvodili speleolozi iz Novog Sada i Beograda na čelu sa prof.dr. Jovanom Petrovićem. Ispitano je oko 4500 metara hodnika, prohodna staza za posetioce je duga 800 metara. Spiralna staza kojom se kreću posetioci prolazi kroz 8 dvorana smeštenih u dva nivoa.
2. Park Maketa
Na izlazu iz Despotovca na prvom kilometru prema Resavskoj pećini nalazi se Park Maketa. Park Maketa je jedinstvena turistička ponuda ne samo opštine Despotovac već i cele Srbije. Prostire se na površini od 3000m2.
Park je nastao 2008. godine. Više od par godina trajala je izrada maketa. Rezultat je trenutna postavka srednjovekovnih manastira i naših srpskih kuća. One su verne replike urađene u srazmeri 1:17.
Park Maketa izvan sadašnjeg vremena i prostora vraća nas precima, istoriji i budi u nama divljenje. Ovde se odmaraju oči i duša i svet oko sebe vidimo iz neke druge perspektive.
Otvoren je za posetioce u periodu od 15. aprila do 1. novembra od 10h do 18h.
3. Vodopad “Veliki Buk”
Izvor Veliko vrelo i vodopad Veliki buk nalaze se u podnožju planine Beljanice. Zaštićeni su Uredbom Vlade Republike Srbije 1995. godine, kao Spomenik prirode Lisine koji predstavlja osobenu znamenitost fonda geo nasledja Srbije.
Veliko vrelo pripada malobrojnoj grupi snažnih nekaptiranih kraških izvora i ističe se kao izuzetan primer gravitacionih vrela, dok vodopad predstavlja jedinstvenu pojavu među akumulativnim bigrenim vodopadima Srbije.
Izvorište sa vodotokom i vodopadom predstavlja geomorfološko-hidrološki kompleks živopisne lepote i vrednosti naučnog, obrazovnog i kulturnog značaja, te predstavlja prirodno dobro nacionalnog ranga.
Veliko vrelo izbija u vrhu kotline pod vertikalnim odsecima Radoševe pećine. Voda ističe u dnu dugačkog sipara između velikih krečnjačkih blokova u vrhu kratke i plitke dolinice. Nekada su vode velikog vrela pokretale vodenice i valjavice za sukno.
4. Vodopad “Prskalo”
Vodopad „Prskalo“ je dokaz naše netaknute prirode što možete i sami da procenite. Ono se nalazi na 13 km od naselja Resavica. Vodopad nije dovoljno popularizovan, koliko bismo mi to želeli, ali se nadamo da će se to promeniti.
5. Beljanica
Beljanica svojim preko 1000 m visokim bilom razdvaja Homolje od Resave. Najviši vrh planine je 1339 m. Kraški sastav je uzrokovao prisustvo mnogobrojnih vrtača, jama, uvala i pećina. Centralna visoravan je uglavnom gola, a padine su pokrivene bukovim i hrastovim šumama, koje su povremeno prašumskog tipa. U senkama velikih stabala ima dosta pečuraka, naročito vrganja. Moguće je da je Beljanica dobila ime zbog golih belih stena koje iznad gustih, tamnih šuma blješte na suncu. Izvora ima dosta, ali uglavnom na nižim delovima planine. Brojne su pastirske kolibe, ali stalnih naselja nema.
U sklopu Beljanice nalazi se jedinstvena bukova šuma u Srbiji, Vinatovača. Ona predstavlja najbolje očuvan i po sastavu veoma karakterističan deo masiva. Prašumske je strukture, sa veoma oblikovanim stablima, izvanrednim vitalnim podmlatkom i kao takav proglašen je strogim prirodnim rezervatom.
6. Muzej Ugljarstva
Senjski Rudnik, osnovan 1853. godine, najstariji je aktivni rudnik mrkog uglja u Srbiji i predstavlja najstariju očuvanu industrijsku oblast. U periodu od izgradnje železnice 1892. godine, koja je povezala ovaj rudnik uglja sa centralnom Srbijom, do početka II svetskog rata 1941. godine, Senjski Rudnik je bio jedna od najperspektivnijih oblasti u zemlji.
Nalazi se u istočnoj Srbiji, 150 km od Beograda u opštini Despotovac. Okružen je planinama i brdima bogatim bukovom, hrastovom i borovom šumom, kao i planinskim rekama. Ovaj bajkoviti pejzaž u blizini je čuvenih srednjevekovnih manastira Manasije i Ravanice, arheoloških lokaliteta iz rimskog perioda Idimum i Horeum Margi, prelepih pećina, vodopada i termalnih izvora.
Senjski Rudnik kao rudarski kompleks zanimljiva je mešavina žive istorije i savremenog rudarstva. Kompleks se sastoji iz Aleksandrovog potkopa, najstarijeg rudarskog okna izgrađenog 1853. godine i pomoćnih zgrada: upravna zgrada sagrađena 1860. godine, radionica i kovačnica sagrađena 1922. godine i centralnog magacina izgrađenog 1930. godine, u kome se danas nalazi zgrada Muzeja ugljarstva.
U sastavu rudarskog kompleksa nalazi se i danas aktivno rudarsko okno jame “Senjski Rudnik” izgrađeno je 1898. godine. U periodu između 1922. i 1925. godine ovo rudarsko okno bilo je opremljeno gvozdenim izvoznim tornjem, umesto starog drvenog tornja, i parnom mašinom proizvedenom 1872. godine. Parna mašina je u Senjski Rudnik doneta iz rudnika Vrdnik (Fruška Gora), u dobrom je stanju i još uvek radi.
Rudarsko naselje Senjski Rudnik izgrađeno je na šumovitim brdima iznad kompleksa rudnika uglja. Naselje je tipično za industrijske zajednice kasnog 19. i ranog 20. veka, a očuvane su stambene zgrade, škola, Dom kulture, crkva, zgrada železničke stanice, restoran i bolnica.
U ovakvom jedinstvenom industrijskom pejzažu četiri objekta koriste se kao deo muzejskog kompleksa: upravna zgrada iznad Aleksandrovog potkopa, radionica, Muzej ugljarstva i izvozni toranj sa parnom mašinom. Na prostoru između ovih zgrada nalazi se park sa teškim mašinama i velikim predmetima korišćenim u rudarskim oknima Senjskog Rudnika i drugih rudnika Srbije.
Zgrada centralnog magacina adaptirana je 1980. godine i od tada se koristi kao jedinstveni tehnički muzej ugljarstva u Srbiji, koji prezentuje predmete i istoriju Senjskog Rudnika i drugih srpskih rudnika uglja i rudarskih naselja, od Rimskog perioda do današnjih dana.
Stalna postavka Muzeja ugljarstva sastavljena je od zbirki rimskih i srednjevekovnih rudarskih alatki, rudarskih lampi, rudarskog alata i mašina 19. i 20. veka, rudarskih uniformi, umetničkih dela i izuzetne kolekcije originalnih fotografija sa početka 20. veka.
Juna 2009. godine započela je realizacija projekta rehabilitacije Senjskig Rudnika i transformacija Muzeja ugljarstva u savremeni nacionalni centar nasleđa. Projekat podržava ministarstvo kulture Republike Srbije, Evropska Unija i Savet Evrope.
7. Manastir Manasija
Manastir Manasija je jedan od najznačajnijih spomenika srpske srednjevekovne kulture i pripada Moravskoj stilskoj grupi. Manastir je zadužbina Despota Stefana Lazarevića i izgrađena je između 1407. i 1418. godine. Odmah po osnivanju Manasija je postala kulturni centar despotovine. Resavska književna škola bila je čuvena po svojim prepisima i prevodima i posle pada despotovine-kroz ceo 15. i 16. vek.
Manastirski kompleks se sastoji od crkve, trpezarije i utvrđenja sa 11 kula, od kojih se najveća – DONŽON, ili Despotova kula, nalazi severno od crkve. Manastir Manasija je za vreme svog postojanja puno puta pustošena i razarana. Većina fresaka je nepovratno propala, a mozaik je samo delimično sačuvan. U donjim zonama pevnica očuvani su veličanstveni Sveti ratnici, a u gornjim scenama iz života Gospoda Isusa Hrista i njegove priče iz Jevanđelja. U oltarskoj apsidi naslikano je pričešće apostola i povorka Svetih otaca, među kojima i prvi srpski apostol – Sveti Sava.
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture odpočeo je obimne konzervatorško-restauratorške radove 1956. godine, koji su još uvek u toku. 2006. godine – tokom restauracije unutrašnjosti crkve i prilikom podizanja poda, izvršeno je iskopavanje moštiju Svetog Despota Stefana.
Kako provesti vikend u Despotovcu
Ako ste se odlučili za ovakav vid odmora i uputili se ka našim turističkim destinacijama, želimo da Vam predložimo po nama idealnog vikend obilaska opštine Despotovac, uz posetu kulturno-istorijskih spomenika i prirodnih bogatstva.
1. dan
Dolaskom iz pravca Beograda, na isključenju u Markovcu, ulazite u opštinu Svilajnac. U neposrednoj blizini sela Crkvenac možete posetiti manastir Zlatenac i Miljkov manstir, zadužbine Despota Stefana Lazarevića, koji se nalaze u selu Gložane.
Nastavkom puta ka opštini despotovac nailazite na selo Grabovac u kome možete obići kuću Stevana Sinđelića. Dolaskom u Despotovac, preporučujemo:
- obilazak Trga Despota Stefana Lazarevića,
- manastirsku vodenicu.
Po završenom obilasku samog Despotovca, predlažemo, smeštaj u željenom ugostiteljskom objektu ili kući za odmor.
2. dan
Nakon odmora možete posetiti manastir Manasiju, zadužbinu Despota Stefena Lazarevića, u neposrednoj blizini samog Despotovca.
Kako bi Vaš obilazak bio zanimljiviji i raznolik, predlažemo, obilazak jedinstvenog „Parka Minijatura“ gde možete videti srednjevekovne manastire i srpske kuće koji će Vas odvesti izvan sadašnjeg vremena i prostora.
Kako bi užitak bio kompletan, neophodno je obići i naše prirodne lepote, koje se nalaze u podnožiju planine Beljanica.
Obilaskom „Velikog Vrela“ i vodopada „Veliki Buk“ uživaćete u čistom vazduhu i netaknutoj prirodi, gde možete u neposrednoj blizini žubora vode uživati u domaćoj kuhinji i tradicionalnim jelima.
Nakon ovakve relaksacije i uživanja u prirodi put nastavljamo prema spomeniku prirode „Resavskoj pećini“, koja je jedna od najlepših i najbogatijih pećina u Sribiji.
Nakon obilaska „Resavske pećine“ sledi povratak u smeštajni objekat i odmor.
3. dan
U opštini Despotovac, obilazkom rudarskog naselja Resavica, možete videti dve parne lokomotive koji su jedinstveni primerci u Evropi.
U blizini Resavice možete obići vodopad „Prskalo“, uz organizovan prevoz i ručak ugostiteljskog objekta.
Nastavkom putovanja, ka opštini Ćuprija, usputno možete obići i naselje Senjski Rudnik u kome biste mogli da posetite jedinstven muzej ugljarstva Republike Srbije koji je proglašen spomenikom kuture zajedno sa „Aleksandrovim potkopom“.
Ulaskom u opštinu Ćuprija nailazite na manastir Ravanica, zadužbinu Kneza Lazara i Kneginje Milice čiji je naslednik Despot Stefan Lazarević.
Kako provesti 7 dana u Despotovcu
Ako ste se odlučili za ovakav vid odmora i uputili se ka našim turističkim destinacijama, želimo da Vam predložimo po nama idealan obilazak opštine Despotovac, uz posetu kulturno-istorijskih spomenika i prirodnih bogatstva.
1. dan
Dolaskom iz pravca Beograda, na isključenju u Markovcu, ulazite u opštinu Svilajnac.
U neposrednoj blizini sela Crkvenac možete posetiti manastir Zlatenac i Miljkov manstir, zadužbine Despota Stefana Lazarevića, koji se nalaze u selu Gložane.
Nastavkom puta ka opštini despotovac nailazite na selo Grabovac u kome možete obići kuću Stevana Sinđelića. Dolaskom u Despotovac, predlažemo, smeštaj u željenom ugostiteljskom objektu, kući za odmor u domaćoj radinosti ili seoskom domaćinstvu.
2. dan
Nakon odmora preporučujemo obilazak:
- Trga Despota Stefana Lazarevića,
- manastirsku vodenicu.
- manastir Manasiju, zadužbinu Despota Stefena Lazarevića, u neposrednoj blizini samog Despotovca.
- Predlažemo, obilazak jedinstvenog „Parka Minijatura“ gde možete videti srednjevekovne manastire i srpske kuće koji će Vas odvesti izvan sadašnjeg vremena i prostora.
3. dan
Nakon razgledanja kulturno-istorijskih vrednosti opštine, predlažemo, izlet u Milivskoj klisuri koja pruža rekreaciju i uživanje u prirodi uz mogućnost organizovanog ručka.
4. dan
Kako bi užitak bio kompletan, neophodno je obići i naše prirodne lepote, koje se nalaze u podnožiju planine Beljanica.
Obilaskom „Velikog Vrela“ i vodopada „Veliki Buk“ uživaćete u čistom vazduhu i netaknutoj prirodi, gde možete u neposrednoj blizini žubora vode uživati u domaćoj kuhinji i tradicionalnim jelima.
Nakon ovakve relaksacije i uživanja u prirodi put nastavljamo prema spomeniku prirode „Resavskoj pećini“, koja je jedna od najlepših i najbogatijih pećina u Sribiji. U blizini pećine možete posetiti etno kuću.
Obilazak „Despot“ vinarije Nikodijević u selu Stenjevcu. Nakon obilaska sledi povratak u smeštajni objekat i odmor.
5. dan
Kako bi Vaš obilazak bio zanimljiviji i raznolik, predlažemo, obilazak drugih destinacija u blizini naše opštine:
- Termalni izvor Ždrelo u opštini Petrovac.
- U opštini Žagubici, možete posetiti Krupajsko vrelo i manastir Gornjak zadužbinu kneza Lazara.
6. dan
U opštini Despotovac, obilazkom rudarskog naselja Resavica, možete videti dve parne lokomotive koji su jedinstveni primerci u Evropi. U blizini Resavice možete obići vodopad „Prskalo“, uz organizovan prevoz i ručak ugostiteljskog objekta.
7. dan
Nastavkom putovanja, ka opštini Ćuprija, usputno možete obići i naselje Senjski Rudnik u kome biste mogli da posetite jedinstven muzej ugljarstva Republike Srbije koji je proglašen spomenikom kuture zajedno sa „Aleksandrovim potkopom“. Ulaskom u opštinu Ćuprija nailazite na manastir Ravanica, zadužbinu Kneza Lazara i Kneginje Milice čiji je naslednik Despot Stefan Lazarević.
Kako do Despotovca
Resava se nalazi u Centralnoj Srbiji i doći do nje moguće je jedino drumskim prevozom.
Ako dolazite iz pravca Beograda preporučujemo Vam da putujete auto-putem E-75 do isključenja kod mesta Markovac (Stari hrast) i zatim regionalnim putem nastavite za Svilajnac i Despotovac.
Ako dolazite iz pravca Niša preporučujemo Vam da takođe putujete auto-putem E-75 i da se isključite kod Ćuprije zatim nastavite regionalnim putem za Despotovac.
U slučaju da u Resavu dolazite javnim prevozom preporučujemo Vam da se informišite na info-servisu autobuske stanice. Pogledajte red vožnje iz najvažnijh pravaca.