Prolazom kroz Homoljske kapije ulazite u drevnu bajku istorije, tradicionalnih običaja, srpske kulture i mističnih priča koje se prepričavaju u svakom kutku Homoljske planine. Ovde vam časovnici nisu potrebni, jer ćete imati utisak kao da je vreme stalo. Netaknuta, divlja priroda, predeo koji se sakriva iza planinskih masiva, daje vam osećaj ušuškanosti u prirodne misterije koje prate Homolje, predeo istočne Srbije.
Homolje piše istoriju od XIII veka
Zvanični pomen Homolja i današanje opštine Žagubice vezuje se za XIII vek, kada su bugarski velikaši Drman i Kudelin bili gospodari celog Braničeva. Srpski kralj Dragutin upeo je da krajeve kojima su oni gospodarili, Kudelin i Drmengrad ipak pripoji svom posedu. Nakon njegove smrti 1316. Homolje pripada kralju Milutinu.
Homolje je deset decenija pripadalo i Nemanjićima. Gornjačka klisura, ili kako je car Lazar nazivao Ždrelo braničevsko bila je karakteristična po čvrstim bedemima koju su predstavljali zaštitu od Turaka. U Gornjačkoj klisuri, nakon raspada srpske srednjovekovne države počinju da se grade crkvena zdanja. Ždrelo postaje novo političko, kulturno i crkveno sedište države.
U ovom periodu izgrađene su mnoge kulturno-istorijske znamenitosti tog doba, koje su očuvane do danas. Samim tim, daju posebnu draž ovom skrovitom, nesvakidašnjem mestu istočne Srbije. Glavno trgovačko upravno mesto od 1735. postaje selo Žagubice, koje predstavlja centralnu opštinu oblasti Homolje i danas.
Homoljske planine prirodni dar istočne Srbije
Homolje predstavlja geografsku oblast istočne Srbije, koja je ograničena planinskim masivima sa svih strana. Na severu od Zvižda prostiru se Homoljske planine, od Resave na jugu proteže se venac Beljanice, od donje Mlave na zapadu Gornjačke planine. Beljaničko-homoljska prečaga nalazi se između Žagubičke kotline na istoku i Krepoljinsko-krupajske kotline na zapadu.
Simbol Homolja su Homoljske planine koje nose naziv po istoimenoj oblasti i smeštene su između Zaviške kotline na severu, Žagubičke kotline na jugu, Mlavske kotline na zapadu i Gornjeg Peka na istoku. Pripadaju planinskom sistemu Karpatsko- balkanskih planina. Izgrađene su od krečnjaka i škriljaca, što je rezultiralo pojavom i stvaranjem mnogih pećina, jama i uvala po kojima su poznate.
Najviši vrh je Homoljski Oman i iznosi 962m, na čijim bogatim pašnjacima se i danas mogu videti katuni i bačije, takozvana stočarska naselja karakteristična na planinskim predelima. Štubej predstavlja drugi planinski vrh po visini od 940m.
Poznat je po vodopadu rečice Sige, koji nastaje na jednoj neobičnoj steni. Vodopad karakterišu kaskadni slapovi koji se nalaze na samom izvoru planinske rečice. Najviši šum reka dostiže u jesen, kada dođe do otapanja snega sa planinskih masiva, dok je tokom leta uglavnom presušena zbog visokih temperatura.
Izvor Hajdučki kladenac nalazi se u podnožju Štubeja koga krasi prisustvo velike stene, koja predstavlja kameniti vidikovac sa koga se proteže pogled čak do Karpata. Planinski vrhovi posle Štubeja po visini su : Kupinova glava, Veliki Sumorovac, Zdravča. Moramo da spomenemo i planinski vrh Veliki Vranj, koji predstavlja jedan od najlepših homoljskih vidikovaca. Njegovu posebnu draž čine livade prekrivene maslačcima, na kojima se smenjuju pašnjaci i stenoviti predela. Dok vrh Mali Vukan predstavlja najniži vis ,752m. Ovo podneblje je umerene kontinentalne klime sa veoma hladnim, dugim zimama, dok su proleća vlažnija od jeseni, dok su leta umereno topla.
Homolje mesto gde šume caruju
Pravu bajku Homolje predstavljaju bogati šumski predeli. Na nižim delovima nalaze se hrastove šume, dok kombinacija hrastovih i bukovih šuma čini središnji deo Homoljske planine. Bogate su šumskim plodovima, aromatičnim i lekovitim biljem, dok su najviši vrhovi ovih planinskih predela prekriveni pašnjacima i livadama na kojima se nalaze mnoge lekovite biljke ovog podneblja.
Na predelima Homoljske planine nalaze se najpoznatije prašume., koje su veoma zanimljive za razgledanje. Vinatovača predstavlja najveću prašumu ovog dela, koja je specifična po velikim bukvama, koje su stare oko 350. Godina.
Takođe, jedna od najpoznatijij šuma ovog predela je svakako šuma Trest, koja podseća na džunglu. Karakteriše je tama i visoka vlažnost. Samim tim, je pogodno stanište za mnoge vrste jestivih gljiva( rudnjača,vrganj, sunčanica). Mala prašuma Falješana predstavlja strogi rezervat prirode. Karakterišu je neobične boje, čiste reke, zvuci ptica i vetra. Prirodno je stanište kupina. Divlja svinja, bakarna lisica, jelen, srna, vuk, veverica, pernata i sitna divljač na Homoljskim planinama imaju svoje prirodno stanište. Na pašnjacima koji su rasprostranjeni širom ovih planinskih predela nastanjena su stada ovaca i krava. Zahvaljujući bistrim vodama, rečna korita su bogata pastrmkama.
Mlava predstavlja glavni rečni tok Homolje. Nastaje iz Žagubičkog vrela i prima reku Tisnicu koja leti uglavnom presuši. Postoje tri sliva: gornje – Homolje, srednji – Mlava, donji – Stig. Mlava pravi prvi rečni tok kroz Žagubičku klisuru, nakon nje ulazi u Ribarsku u kojoj useca tri meandra, dok u Gornjačkoj, pravi čak četiri. Mlava je karakteristična po zelenoj boji, na koju najviše utiče zelenilo koje je okružuje. Najveći proticaj je u aprilu, a najmanjji u seprembru. Najpoznatije ribe su: krkuša, klen, skobalj, a najpoznatija je mlavska pastrmka.
Spomenici prirode simbol Homolje
Žagubičko vrelo ili poznatije vrelo Mlave predstavlja hidrološki spomenik, koji spada u prvu kategorije zaštite od 1979. Predstavlja veoma bitnu turističku atrakciju, koja je smeštena u jugoistočnom delu Žagubičke kotline. Homoljske potajnice predstavlja jedini kraški izvor u Srbiji. Specifičnost ovog izvora leži u fazi punjenja rezervoara vodom,to je faza kada voda ne ističe i fazi pražnjenja kada iz izvora izbija voda na površinu terena.
Izbijanje vode prati karakteristično mumlanje koje je u početku postepeno, a potom snažno praveći velike valove. Ustanovljen je kao spomenik prirode,1995. Krupajsko vrelo nalazi se u jugoistočnom delu Krepoljinsko-krupajske kotline. Karakteristika Krupajskog vrela jeste da iz pećinskog otvora izbija voda velike snage. Predstavlja najjače i najveće kraško vrelo u Srbiji. Pod zaštitu Srbije stavljeno je prvi put 1979. Pod nazivom Prirodni hidrološki spomenik.
Ne smemo da zaboravimo i vrelo Male Tisnice, Belosavac, Suvodolsko, Izvaričko vrelo,koje čine pravi biser Homolje.Prerast Samar, ili kameni most nalazi se u jugoistočnom delu Homolja, i predstavlja zaštićeni prirodni spomenik treće kategorije u dolini reke Perast. Osanička prerast Kasonje nalazi se u severozapadnom delu Homolja. Osanička reka protiče ispod kamenog svoda, koji iznosi 5 m. Do prerasti se može doći samo kada je vodostaj reke nizak.
Početak neobičnih legendi Homoljske planine i duhovnih zdanja
Rekla Mlava usekla je nesvakidašnju klisuru ovog dela Srbije. U pitanju je Gornjačka klisura duga 16 km. U narodu poznata kao kapija Homolje i predstavlja jedini ulaz u magiju Homoljske planine koju čini spoj neobične arhitekture, običaja, tradicije i stare balkanske kulture. Netaknuta, divlja priroda koja krasi Gronjačku klisuru, koju meštani nazivaju i svetom kotlinom zbog znamenitih, duhovnih zdanja, i ostataka srednjovekovnog grada Ždrelo. U ovom delu Homolje ispredaju se razne legende i mistične priče.
Jedno od najznačajnijih zdanja Gornjačke klisure, je svakako manastir Gornjak, za koga se veruje da čini čuda. Naime, svake godine na Đurđevdan iz jedne stenske pukotine iza manastira izvire voda koja se sliva u jednu uvalu, odakle je narod skuplja sa kašikama. Veruje se da su to zapravo suze Svetog Grigorija koje pomažu ljudima sa očnim problemima. Druga, ali ne i manje zanimljiva priča glasi, da na istoj steni izrasta loza koja leči neplodnost. Uz pomoć moltive, posta i zrna grožđa sa ove loze, smatra se da su mnogi ljudi uspeli da reše ovaj problem.
Manastir predstavlja zadužbinu kneza Lazara koju je knez predao isposniku- Svetom Grigoriju Gornjačkom za koga se verovalo da čini čuda. Čuvena pesma Đure Jakšića Put u Gornjak, nam slikovito dočarava lepote manastira.U predelu između manastira Gornjak i nekadašnje mitropolije, postoji deo rečnog korita u kojem se zvuk Mlave ne čuje. Za ovaj neobičan momenat vezuju se dve legende. Prema jednom predanju smatra se da su na ovom mestu ljudi, reka, šuma zanemeli u trenutku kada je okupljenom narodu saopšteno od strane glasnika sa Kosova da je bitka izgubljena.
Druga mistična priča vezuje se da je knez Lazar uoči Kosovske bitke, u par navrata pokušavao da nagovori Grigorija da razgovara sa njim. Međutim, Grigorije uvidevši da je knez Lazar pobožan, uputio je molitvu da se reka utiša kako bi mogao da razgovara sa knezom. Veruje se, da je nakon razgovora počela gradnja manastira Gornjak.
Bez nevolje ne idi u Homolje
Kod sela Krepoljin mogu se čuti razne legende i neobične priče. U starim koliba skrivaju se vodenice ispod malih reka i ovde u ovom delu su očuvana stara narodna verovanja i običaji. Najpoznatije priče kreću upravo odavde. To su priče o vračarama, vilama, natprirodnim moćima. Najzanimljivije su priče o rusaljama. To su žene koje uoči praznika Svete Trojice razgovaraju sa mrtvima, predvidjaju događaje. Taj čin naziva se medijumski trans.
Ovom pojavom bavio se i Jovan Cvijić, koji je zainteresovao čak i britanske naučnike koji su došli između dva rata u selo Duboko da istraže ovu temu. Ono što je zaista zanimljivo jeste da one u toku meditacje, čupaju kosu, odeću sa sebe i mrmljaju. Zanimljivo je da tokom proučavanja koje su izvodili naučnici nisu reagovale čak ni na igle ispod noktiju. Mnogi kažu da su se njihova predviđanja obistinila. Veoma je bitno da tokom obreda svira posebna muzika koja ih vraća u realan svet.
Ovaj deo Srbije je bio poznat po hajducima. Najpoznatiji je bio Ivan Babejić,poznatiji kao Homoljski Dilindžer. Homolje su bile neistraženi delovi i služile su za skloništa i za beg. I tako je nastala poznata rečenica: “Bez nevolje ne idi u Homolje”. Još jedna legenda koja potiče sa Homoljske planine, između Malog i velikog Vukana nalazi se jama sedlo koja se spušta sve do podnožja ovih vrhova. Legenda kaže da su se u ovoj jami bacale žene preljubnice i ona koja je nepravedno optužena, jama će je sama izbaciti nagore.
Crkve i manastiri Homoljskih planina
Na samo kilometar od manastira Gornjak, nalazi se još jedan neobičan manastir sagrađen u stenskim ruševinama. Pećina je pretvorena u crkvu koja je posvećena Svetom Blagoveštenju. Nastanak se vezuje za XIV vek, ali je u spisima prvi put spomenuta 1628.Pored nabrojanih duhovnih zdanja koje nam Homolje nudi, moramo da spomenemo manastir Reškovica, koji pripada Braničevskoj eparhiji. Nalazi se na putu Petrovac na Mlavi-Žagubica. Manastir poseduje tri hrama, koji su posvećeni Svetim Apostolima, Svetoj Ekatarini, Svetoj Trojici. Prema predanju, veruje se da ga ja sagradio knez Lazar.
Manastir Vitovnica predstavlja spomenik od velikog značaja i nepokretno, kulturno dobro. Smešten je na desnoj obali reke Vitovnice. Vitovnačko jevanđelje predstavlja rukopisno jevanđelje, koje je napisano u XVI veka. Značaj ovog zdanja doprinosi Otac Tadej koji je postavljen za igumana ovog manastira 1962.
Njegov grob je poznato mesto na kom se okuplja veliki broj ljudi.Crkva Bogorodice Prečiste ili Mala crkva predstavlja porodični mauzolej srednjovekovnih vladara i najstarije duhovno zdanje u Gornjačkoj klisuri.Nedaleko od Male crkve nalazi se Mitropolija, takozvana Velika crkva. Mala crkva, Mitropolija, Blagoveštenje predstavljaju manastirski kompleks srednjovekovnog grada Ždrela.U selu Trg, u blizini Žagubice, nalazi se poznata Trška crkva, najstariji sakralni objekat u braničevskog okruga, koji je posvećen rođenju Presvete Bogorodice.
Predstavlja spomenik kulture od značaja i pod zaštitom je Republike Srbije. Vreme nastanka vezuje se za XIII vek.Crkva Svetog Georgija smeštena je u naselju Ribare. Prema narodnom verovanju crkva je zaadužbina kneginje Milice, koja je prolazila ovim krajem, nakon Kosovske bitke, kazavši da je njeno srce šuplje, jer je izgubila svog muža kneza Lazara. Naredila je da se na tom mestu podigne crkva Šupljaja.
Pećine koje pričaju svoju priču
Homoljske planine formiraju drevne pećine koje su poznate širom Srbije. Jedna od njih je Ravništarka pećina, koju su otkrila dva dečaka zalutavši u njene unutrašnje dvorane. Pre ovog događaja, pećina je bila poznata samo meštanima koju su je zvali Savina pećina. Neobičnoj lepoti ove pećine, kroz koju protiče potok Ponorac, doprinosi Crni dvorac, velika dvorana unutar nje, koja je ukrašena raznim pećinskim ukrasima.
Ceremošnja, predstavlja pećinu koja se istorijski vezuje za sklonište hajduka. Zbog svoje neobičnosti, nepristupačnih predela do kraja prošlog veka posećivali su je isključivo speleolozi i iskusni planinari, ali je u međuvremenu prilagođena i za posetioce. Na suprotnom kraju Arene koja predstavlja njenu najveću dvoranu, stoji raskošni stub Lijepa Vlajna, pored nje su i stubovi Mladoženja i Drugovi. Posebnu draž joj daju čuveni ostaci pećinskog medveda iz praistorije. Moramo da spomenemo i Hajdučku pećinu, pećinu Pogana i Mijucića pećina, koje predstavljaju čuda prirode.
Planinarenje koje se ne propušta
Za sve ljubitelje planinarskih dogodovština, Homoljske planine su jedno od uzbudljivijih izletišta. Homolje vam nude: posmatranje ptica, lov, ribolov, planinarenje, uzivanje u prirodi. Upoznavanje srpske kulture,tradicije, običaja. Ovde možete čuti sve o pomenutim legendama, ali verujemo i mnogo više iz iskustva samih meštana.
Za sve ljubitelje planinarenja, Homoljske planine imaju nekoliko uzbudljivih staza kroz prirodu, čiji je cilj osvajajanje vrhova pomenutih vrhova. Staze su podeljene kako za iskusne planinare tako i za početnike. Oprema koja vam je potrebna za ovaj uzbudljiv izlet i otkrivanje mističnih predela: šator, adekvatna obuća i odeća, zaštita od kiše, baterijska lampa, lični pribor.
Homoljski maraton je tradicionalni događaj planinara dužine 30km. Organizuje ga drustvo planinara Vukan. Osvajaju se četiri vrha, a na kraju puta vas ceka planinarski pasulj. Homoljske planine smeštaj vam nudi bogat izbor seoskih kuća, brvnara, etno sela, koja su izgrađena u stilu Homoljskih čari.
Šta još možete videti
Kameni most u narodu poznatiji kao Devojački most, izgrađen je na reci Breznici, naziv dobija po jednoj legendi. Kada su Turci vodili devojke u harem, jedna od njih kako bi se spasila uloge robinje skočila je sa ovog mosta i ubila se. Pčelinji krš ili poznatiji Krš ku albina predstavlja ostatke ljudskog delovanja kasnoantičkog, ranovizantijskog, eneolitskog perioda.
Iskopavanje bedema vršeno je 2006. i 2007. Nalazi se u Laznici. Utvrđenje Gradac nalazi se kod sela Krepoljin, koje je izgrađeno u srednjem veku. Prema nekim podacima navodi se kraj XIII, pocetak XIV veka. Mnogi naučnici su istraživali ovo neobično utvrđeno naselje.
Po čemu su Homolje još poznate
Homolje je veoma poznato po svojim specjalitetima, kao što su: homoljski med, sir, homoljsko jagnje, planinska pastrmka, medni eliksir, voćni sirup, kao i poznate vlaške igre, poznati folkor sa Homolje. Homoljski med ima svoj poznati kvalitet, jer se pravi na tradicionalan način. Pčele ne napustaju svoja staniste, vec su stacionirane na uskom području Homolja i poenta je u tradicionalnoj proivodnji. Količine meda su ograničene zato sto je proizvodjačima izuzetno bitan kvalitet.
Bagremov, livadski i voćni med je glavni sastav homoljskog meda. Ono po čemu se izdvaja jeste da nema veštačkih dodataka, nego je skroz prirodan. Med sa homolja je zašticen oznakom za geografsko poreklo na međunarodnom nivou iz pčelarske zadruge. Homoljski sir potiče sa bačija, to su salaši pored jako dobrih pašnjaka koji služe samo sa pašu ovaca, krava od maja do oktobra. Osnovna karakteristika jeste da se pravi od neobranog mleka i da postoje četiri vrste : ovčiji, kravlji, mešani i koziji.